kuminam Tumulai

walaupun buah tumbuh dimana-mana tapi terdapat beberapa buah yang hanya ada di Sabah dan Sarawak. Tidak hairanlah jika ada orang masuk Sabah dan Sarawak, kadang-kadang pelik dan tidak tahu nama buah. Buah bambangan Buah bambangan ini popular di sabah, selain makan begitu saja, buah bambangan ini juga boleh di buat jeruk atau bosou, dan boleh di gunakan untuk sebagai penambah selera ketika makan nasi atau anmbuyat. Buah Tarap Buah tarap merupakan buah yang serba guna, orang-orang kampung menggunakan buah tarap lauk-pauk. selain itu orang-orang kampung membuat jaruk atau bosou dari buah tarap yang mentah. jika sudah masak, buah tarap boleh di makan begitu sahaja dan boleh buat cucur tarap. tak hairanlah jika suatu hari nanti, ada jenama kek tarap seperti kek durian kan.  Buah Dabai. rasanya lemak-lemak manis seakan avokado. Selain dimakan begitu sahaja atau dicicah dengan garam atau kicap, buah ini boleh dijadikan nasi goreng dabai, pes atau ais krim.

Paat ra Angotom Nenek : aru, bilor tu ralaah nga hitu, angotom poh saliron am anak noh elaien. Cucu   : oh, ekaa poh saliron aru Nenek : am antangi bahu ralaah, amongol bahu. antangumoh koh ra suai kataun eka bahu takin noh  ra bilor onsoi. cucu    : Aru kuloh bilor tuh Ralaah..... Nenek : konoh soroh...... Paat rahiling lie,kondo tampioh (alangka) asawaat. kondo kunu hiatu sangngaka  kando bahu kanon ri riloh. paat ra rondo kah londom pahinupie Ralaah.  "Asiha ka poh kondo kanon, muoi ka ra umoh muyun am pa kipiris ra ra alie mu" luat ralaah ra susuau, huang-huang konoh nu Ralaah ra inupi noh.  Am balaie noh noyoh ra Alie noh, pahulit noyoh esiloh. Ahaat poyoh kailie tupoh huang noh alie noh. huang-huang konoh poyoh ri siloh ra ulun kampung am akasih bahu esiloh ra kando kanon-kanon. kamaie orou, uoi  Ralaah am Alie natuh Ra umuh ri siloh.  Alaapo bahu nu Alie natuh Am piriso bahu Ralah tuh. inan nu ralaah lie sinumauk bahu ra kinawa am bil

        Pucuk Ubi (Umbus)  khasiat : Pucuk ubi mampu menurunkan berat badan dan mempunyai banyak khasiat. Secara ringkasnya, pucuk ubi kayu mengandungi pelbagai mineral, vitamin, asid amino dan protein yang sangat diperlukan badan.Protein sayuran yang terkandung dalam daun ubi kayu berfungsi sebagai unsur-unsur yang membina sel-sel badan dan merupakan komponen sistem enzim.Di samping itu kandungan asid amino dalam dedaun hijau berfungsi sebagai pemecah karbohidrat kepada tenaga. pucuk Paku ( kurau) khasiat pucuk paku pakis:  Tubuh anda tidak hanya menjadi lebih sihat, namun juga lebih kuat dalam mencegah serangan penyakit. Terdapat 10 manfaat dan khasiat. Menjaga daya tubuh badan, Baik baik untuk metabolisme tubuh, Ubat Gout, Baik untuk kesihatan tulang, Menyembuhkan Luka, Mencegah penuaan semulajadi, menyihatkan mata, menurunkan berat badan, mencegah hipertensi dan mencegah kenaikan kolesterol. kangkung khasiat kangkung : M engandungI sejumlah nutrisi yang baik

Pada suatu petang selesai makan tengah hari aku duduk di kaki Lima Teringat  cerita c Aki ( Datuk) Tentang Tanah dan Langit Alkisahnya Tanah dan Bumi bertengkar  langit berkata aku yang paling luas tetapi tanah berkata aku yang paling luas jika begitu, bentangkanlah tanah kata langit maka tanah pun membentangkan dirinya sekarang giliran kamu kata tanah lalu langit pun ganti bentangkan dirinya tetapi langit tidak mampu menutupi tanah Lalu langit menyuruh tanah kecilkan ruang maka Tanah pun mengurangkan keluasan  maka tanah pun menjadi  bergunung-ganang dan berbukit-bukau kata si Aki 

Kapongo nagikilau ra  tengah nu orou patinangis auh ra sulambi lavoi-lovoi kono nu angin Ahuang ku solor Inanah mu Aki Rahaling lie tanah tu ahana ayuk  kondo ka orou  pangkalit nanongou ra tanah am nanongou ra limbowon Auh apilah kono nu limbowon am auh nga apilah konoh nu tanah am konoh poh hino vingal kamu nga eyau konoh nu tanah am ingkal  palit kamu raino eyau konoh nu limbowon am ingkal elaie riloh am eka kapopot  limbowon ra tanah rumulun ko konoh nu limbowon eyau konoh nu tanah am ni rumulun am hitu nga bahu ra tanah tu asuang tirong kamu liha aki.

        Suku  Dayak  adalah  kelompok asli  terbesar dan tertua yang mendiami  Kalimantan [1] . Istilah Dayak adalah umum kerana terdapat lebih 400 sub suku Dayak yang mempunyai budaya, dialek, wilayah dan undang-undang adat tersendiri.      walaupun bagaimanapun terdapat ciri utama untuk  dapat dikenalpasti iaitu rumah panjang, hasil budaya material seperti tembikar, mandau, sumpit beliong (kapak Dayak) pandangan terhadap alam, mata pencarian (sistem perladangan) dan seni tari.         Hari ini suku bangsa Dayak terbagi kepada enam rumpun besar, iaitu Kenyah-Kayan-Bahau, Ot Danum, Iban, Murut, Klemantan dan Punan. Suku Dayak mempercayai  animisme , tetapi ramai juga yang memeluk agama  Kristian  dan akhir-akhir ini  Islam .      Dayak paling ramai penduduk indonesia, Malaysia (Sabah, Sarawak) dan Brunei. Nenek moyang Dayak berasal dari china selatan.   Dianggarkan populasi bangsa Dayak dalam lingkungan 14 juta di seluruh Sabah, Brunei, Sarawak, Kalimantan Barat, Kalimantan

Lumango Akai Ramuyun Aru Aki Atawang poh liha ra susuau rukowon muyun noyoh liha akai lumuat aru Asawat noyoh mato nu orou Lumango Akai Ramuyun  Aru Aki Amaie poyoh liha  mato nuh orou  kumukum taka noyoh Asilou noh mato nu orou Akalap ra aruol alaat Lumango Akai Ramuyun Aru Aki Ahuhumbir taka yak liha inanahin muli ha akai Aru vukin mu liha akai aru ra akai akavolong ra okou hahinanah ramon Lumango Akai Ramuyun  Aru Aki huagon mai valah muyun ra kaayahan Pasukuon mai ra busak bahu ratuh

Ontoros Antanom   sumber ;  https://ms.wikipedia.org/wiki/Antanom Antanum  atau  Antanom  (nama penuh  Ontoros Antanom ) (1885 – 1915) ialah pahlawan  Murut  yang terkenal dan perkasa [ perlu rujuk  dari  Borneo Utara  (kini  Sabah ),  Malaysia  yang menurut sejarah lisan tempatan didakwa memiliki kuasa sakti. Oleh itu, dia telah menerima sokongan daripada ketua dan penduduk dari kampung sekitar  Keningau ,  Tenom ,  Pensiangan  dan Rundum lalu mendorong kepada kebangkitan Rundum menentang  Syarikat Borneo Utara British  tetapi telah terbunuh semasa pertempuran dengan tentera syarikat di Sungai Selangit berhampiran Pensiangan.  Hilang sabar, Ontoros Antonom mengumpulkan hampir seribu orang pahlawan Murut dari  Tenom ,  Keningau  dan  Pensiangan  untuk menentang empayar British pada tahun 1915. Pegawai British dikejutkan dengan beratus-ratus pahlawan Murut membanjiri bangunan pentadbiran mereka dan menyerang mereka. Ontoros Antonom membina beberapa kubu dengan terowong baw

Cincin Ajaib Pada suatu ketika dahulu, di sebuah kampung terdapat sekeluarga yang hidup aman dan harmoni.Mereka mempunyai 4 ahli keluarga, Ayah, ibu, Aloi dan Elawa. Kehidupan keluarga mereka sangat bahagia. Namun Pada suatu hari si isteri menyuruh suami untuk memasang jerat di hutan. Si suami pun bersetuju untuk memasang jerat di hutan. Lalu membawa anaknya Aloi pergi memasang Jerat. Aloi  baru berumur 10 tahun.           Pada keesokan harinya ayahnya membawa Si Aloi. "Aloi Bangun, Mari kita pergi tengok jerat, yang kita pasang kemarin, Lalu Aloi pun bangun dan mengikuti ayahnya. Aloi yang baru berumur 10 Tahun seorang yang Bijak,berani,gagah rajin dan baik hati. si Aloi berlari laju, jauh dari ayahnya.  Aloi sampai dahulu ke ke tempat mereka memasang Jerat. Dalam jerat mereka, seekor ular telah terperangkap. Dalam hati si Aloi, mahu membunuh ular tersebut. Namun, Tiba-tiba ular itu bercakap "wahai budak yang baik hati, tolonglah lepaskan aku" Dengan lem

EH ALUL INAH : Avuk uoi nga pansaluir ri ito, asukol auh bahu ra kando kanah tu ai. ALUL : Bh.... Am lakou-lakou konoh tupoh ri Alul, am suku konoh tupoh ra susungoi hitu, susungoi naninging (jernih). Elaie noh ra ka nakukuling papait palian, lambugau. konoh poyoh raino am konoh papait tinagal, am hino noyoh hondoh noh. "arh, kondo noyoh kanah mai ri inah ra hitu" konoh huang ri Alul. "kaa... alur hua lakou kunili raitu" "alumpai auh poyoh napoh ra angiba" huang konoh ri Alul. Sino liha masin kulie. Alapo nu Alul hitu, asin sungaoi hitu " muli ki ri Inah ra pahun (rumah) kando kanah-kanah mai". "bh muli auh nga" konoh tupoh ri Alul. Asuh akai noyoh ri inah ra papait. Labah noyoh ra sasamingu kanah mai ri inah.        suku Eh Alul ra pahun, " kalie Alul, papait muli" konoh noh Inah ri Alul. "kando ki sinumuku ra pahun tu ina, muoi ka ri ina pahun kauh kuah liha, inasinan kunoh kuah liha, sumuku auh ra pa